Campagne! Kruiwagens op zoek naar kikkers

Hoe het politieke spel steeds meer draait om beweging en minder om richting

Campagneposters Tweede Kamerverkiezingen 2023

Sentiment en snelheid winnen in de politieke arena dagelijks terrein op onderbouwd en consistent beleid. Tussenperiodes van campagne, formatie en demissionaire bewindslieden duren langer dan de reguliere speeltijd van een kabinet en we beoordelen politici steeds meer op hoe ze persoonlijk overkomen. De kikkers – zwevende kiezers, vluchtige thema’s – bepalen waar het rumoer ontstaat. Langetermijndenken en de daarbij behorende oplossingen raken op de achtergrond. Het draait nu om het spel: wie weet met zijn kruiwagen de meeste kikkers te vangen.

In het klassieke democratische model zoek je steun voor jouw (partij)visie en de volgens jou haalbare oplossingen voor concrete problemen. Anno 2025 moet je veel korter op de bal spelen. Je komt met een snel oordeel en eenvoudige oplossing over de kwestie van de dag. Of andersom: je zorgt dat het probleem waar jij de best scorende oplossing voor hebt het beeld bepaalt. Wie met deze wispelturige leidraad het best garen spint is de winnaar. Zo doen media daar ook verslag van. De gevatheid van de oneliners waarmee je aan tafel zit en de sfeer bepaalt tegenover René van der Gijp of Sven Kockelman geven de doorslag.

Drie vuistregels zijn daarbij van belang in de race naar de verkiezingsdag:

Het onderwerp moet direct raken aan breed ervaren emotie en gevoel. Begin dus liever over het terugdringen van straatcriminaliteit via strengere straffen dan over het bieden van betere kansen aan potentiële maatschappelijke achterblijvers door te investeren in onderwijs en het terugdringen van gezondheidsverschillen. Heb het nu liever over wapenexport naar Israël dan over klimaatopwarming.

De aangedragen oplossing moet - in elk geval in de perceptie van het publiek - direct uitvoerbaar zijn en resultaat hebben. In die redenering spreekt het afschieten van de wolf die mogelijk een wandelaar aanvalt meer aan dan het terugdringen van tabaksgebruik dat dagelijks 40 doden in Nederland eist. Ook scoort het beter om iets voor te stellen dat mensen meteen in hun portemonnee merken, dan om te pleiten voor structurele hervorming van de woningmarkt op de lange termijn.

Tenslotte spreekt een ‘strijd’ die ‘we’ van een ander moeten winnen het meest aan. Dus zeg liever “Voorkom dat (radicaal) links (of rechts) dit land helemaal kapot maakt” dan “We moeten meer begrip voor elkaar opbrengen om samen tot oplossingen te komen”. Elon Musk stelde het afgelopen maart scherp: “Empathie is de fundamentele zwakte van de Westerse beschaving.”

De kiezer krijgt steeds meer de echo terug van wat de politicus denkt wat zij op dat moment wil horen, bepaald door de gebeurtenis die vandaag in beeld komt. Omdat dé kiezer (ook wel ‘het volk’, ‘de mensen thuis’ of ‘Nederland’ genoemd) niet bestaat, is men boos over de vervorming van dit geluid: de mening van anderen klinkt er immers ook in door. Ilja Leonard Pfeijffer noemt dit – in zijn even dikke als lezenswaardige boek Alkibiades dat zich afspeelt in het oude Griekenland maar elke dag actueler wordt – “de dictatuur van de publieke opinie”. Wanneer politici voortdurend buigen voor de opiniepeiling van morgen, verliezen ze de moed en het vermogen om langer vooruit te kijken. Maar geen nood, daar kiezen we ze dan ook niet op. Nog nooit was de kloof tussen kiezer en politici zo klein. Tegelijk was het nog nooit zo lastig om tot goede langetermijnkeuzes voor de grote kwesties – die nu natuurlijk crises heten – te komen. De kruiwagens rijden in de campagne elke dag naar de plek waar de meeste losse kikkers zitten. Dat is niet noodzakelijkerwijs de plek waar de beste oplossingen schuilgaan voor de toekomst van Nederland. Daar gaat het dan ook niet om – maar dat zou wel moeten.